Op 14 oktober 1905 was het in Huizum een drukte van belang. Uit alle dorpen van Leeuwarderadeel kwamen jongens van rond de 19 jaar naar het gemeentehuis om daar te loten voor de Nationale Militie. Het hing van het getrokken nummer af of ze wel of niet opgeroepen zouden worden om de dienstplicht voor volk en vaderland te vervullen. Een laag nummer betekende ingeloot, een hoog nummer gaf kans op vrijstelling. In de Leeuwarder Courant van 5 januari 1905 was het “aandeel van iedere gemeente in de provincie in de lichting der nationale militie van 1906” bekend gemaakt. Leeuwarderadeel zou 26 miliciens voor een volledige oefening en  11 voor een korte oefening moeten leveren.

Sinds de Franse tijd was er in Nederland sprake van dienstplicht. Voor die tijd bestond het leger uit vrijwilligers, vreemdelingen, landlopers en avonturiers. Vanaf 1815 moest iedere mannelijke inwoner in het jaar waarin hij 19 jaar werd meeloten voor de Nationale Militie. Eenmaal ingeloot bestond er kans op vrijstelling, bijvoorbeeld vanwege lengte (minimaal 1,55 meter) of broederdienst.  Ook was het mogelijk om een plaatsvervanger te zoeken. Dat kon een ‘remplaçant’ zijn (iemand die zich dat jaar niet had hoeven te melden) of een ‘nummerverwisselaar’ (iemand die was uitgeloot).  Daarvoor werden soms forse bedragen aan de plaatsvervanger betaald. In het notarieel archief zijn hiervan diverse akten als bewijsstukken te vinden. Er bestonden zelfs verzekeringen voor de Nationale Militie. Op 18 januari 1867 adverteerde de verzekerings-maatschappij voor de Nationale Militie “De Eendragt”  met “een vasten waarborg van solidariteit”. De Eendragt nam daarbij de gehele verantwoordelijkheid voor de door haar gestelde Plaatsvervangers en Nummerverwisselaars.

Dat er door de jongens na afloop van de loting wel eens even feest werd gevierd mag duidelijk zijn.  In de Leeuwarder Courant van 13 oktober 1898 stond het volgende berichtje waaruit blijkt dat het op de lotingsdag ook wel eens uit de hand liep:
“Zevenwouden, 11 Oct. Gisteren waren eenige lotelingen uit de gemeente Aengwirden in opgewonden toestand op den openbaren weg te ’t Meer en molesteerden eene dame door haar in eene sloot te duwen, waaruit zij door een toegeschoten persoon gered werd. Erg zenuwachtig werd zij naar huis gebracht.”

De Nederlandsche Vereniging tot Afschaffing van Alcoholhoudende Dranken (“De Blauwe N.V.”) richtte zich via advertenties en brochures dan ook tot de lotelingen: “Straks is de lotingsdag weer daar, dit keer ook voor U. Straks geven de straten weer dat oude en schier al zoo gewone beeld te aanschouwen. De wegen worden ontsierd, soms zelfs onveilig gemaakt door groepjes jonge mannen, het nommer op hoed of pet, zingend, schreeuwend, zwaaiend, half of heel beschonken”. In sommige gemeenten werd op de lotingsdag zelfs een tapverbod uitgevaardigd.

De militieregisters, waarin de gegevens van alle lotelingen sinds de Franse tijd werden vastgelegd, zijn de afgelopen jaren door vele vrijwilligers toegankelijk gemaakt. U kunt ze inzien op de website www.militieregisters.nl.

Overigens: het hierboven afgebeelde lot was het bewijs dat loteling Sjoerd Stienstra uit Jelsum was vrijgeloot.